Βιταμίνη D: ανθρώπινη υγεία και μεταβολισμός. Μια βιταμίνη με χαρακτηριστικά ορμόνης:
*Ανάρτηση: Μάρτιος/2015
Γενικά η παχυσαρκία και το μεταβολικό σύνδρομο σχετίζονται με έλλειψη Βιταμίνης D πιθανά επειδή εναποτίθεται στο λιπώδη ιστο (1) καθώς και με περίσσεια οιστρογόνων στους παχύσαρκους άνδρες (2). Εν μέρει αυτό συμβαίνει και λόγω παραγωγής οιστρογόνων από το λιπωδη ιστό αλλά και λόγω της έλλειψης D, η οποία είναι πια γνωστό ότι ενισχύει τη στεροειδογένεση και την παραγωγή τεστοστερόνης ειδικά στους παχύσαρκους άνδρες (3)(4) αφού και η ίδια είναι μια σεκοστεροειδής ουσία (τα σεκοστεροειδή αποτελούν υποκατηγορία στεροειδών), η οποία έχει και ενδοκρινική δράση στον ανθρώπινο οργανισμό.Ο υποδοχέας της βρίσκεται σε πλειάδα διαφορετικών τύπων κυττάρων εντός του ανθρώπινου σώματος. Μάλιστα υπάρχει αρθρογραφία που αναφέρεται στη μετάβαση από τον όρο Βιταμίνη D στην ορμόνη D(5). Η μοριακή δομή της Βιταμίνης D έχει μεγάλη ομοιότητα με αυτή των κλασσικών στεροειδών ορμονών και παράγεται φωτοχημικά από το δέρμα από την 7-δεϋδροχοληστερόλη μέ την επιδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι σε περιπτώσεις ψωρίασης η έκθεση στον ήλιο οδηγεί κατά γενική ομολογία των ασθενών σε υφεση της νόσου. Αυτό κατά μεγάλο μέρος οφείλεται στην αυξημένη σύνθεση βιταμίνης D είτε με φυσικό τρόπο, δηλαδή έκθεση στο ηλιακό φως είτε μέσω τεχνητής έκθεσης σε UVA. Η δράση της βιταμίνης, που μοιάζει στη χημική της δομή με την κορτιζόλη οδηγεί στην ύφεση. Έχει μάλιστα γίνει επιτυχής θεραπεία αμιγώς αυτοάνοσων νοσημάτων, όπως η ιδιοπαθής θρομβοπενική πορφύρα (ITP) με υψηλές δόσεις βιταμίνης D σε συνδυασμό με ανοσοτροποποιητικό φάρμακο όπως είναι η υδροξυχλωροκίνη, ένα θεραπευτικό σχήμα το οποίο στερείται των γνωστών παρενεργειών που προκαλεί η χρόνια χορήγηση κορτιζόνης. Δεν είναι σύμπτωση ότι για τη θεραπεία της ψωρίασης χορηγούνται κρέμες που περιέχουν Βιταμίνη D και κορτικοστεροειδή (όμοια κοτριζόλης) ή συνδυασμοί αυτών. Φυσικά το πλεονέκτημα της βιταμίνης είναι ότι δεν προκαλεί τις παρενέργειες των κλασσικών στεροειδών όπως η κορτιζόλη και τα λεγόμενα αναβολικά. Η ίδια δε, ανήκει σαφώς στις ουσίες που ευννοούν τον αναβολισμό τόσο των οστών όσο και του μυικού ιστού.
Μια Βιταμίνη με πολλά «πρόσωπα».Ποιες είναι οι μορφές της? Έχουν την ίδια ισχύ?
Σχετικά με τη δραστικότητα των 2 μορφών της βιταμίνης που βρίσκονται στα περισσότερα σκευάσματα αναπλήρωσης, έχει βρεθεί ότι η δραστικότερη είναι η D3 - χοληκαλσιφερόλη (ζωικής προέλευσης) σε σχέση με την D2- εργοκαλσιφερόλη (φυτικής προέλευσης) με μια αναλογία ισχύος περίπου 3:1 υπερ της D3 (6).Η χοληκαλσιφερόλη (D3) παράγεται φυσιολογικά στο ανθρώπινο δέρμα από την έκθεση στη ηλιακή ακτινοβολία και την 7-δεϋδροξυχοληστερόλη μέσω σειράς βιοχημικών αντιδράσεων. Η αρχική επεξεργασία του μορίου της βιταμίνης που απορροφάται μέσω του δέρματος η της τροφής γίνεται αρχικά στο ήπαρ με προσθήκη ενός υδροξυλίου και παραγωγή της 25(ΟΗ) βιταμίνη D ή αλλιώς καλσιφεδιόλη η οποία αποτελεί τον πιο αξιοπίστο δείκτη για τη διαπίστωση ανεπάρκειας D, όπως αναφέρεται και πιο κάτω.Ακολουθεί η παραγωγή της τελικής και πιο δραστικής της μορφής από το νεφρό, με μια 2η υδροξυλίωση και τον τελικό ενεργό μεταβολίτη την καλσιτριόλη – 1,25 δι(ΟΗ)βιταμίνη D. Μάλιστα υπάρχουν σκευάσματα που φέρουν μόρια παρόμοια με τον ενεργό μεταβολίτη της D όπως είναι η αλφακαλσιδόλη που χρησιμοποιείται σε ασθενείς με νεφρική νόσο γιατί δεν απαιτεί για την ενεργοποίησή της τη συμμετοχή του νεφρού αλλά μόνο την ηπατική συμμετοχή.
Μετά ακολουθεί η κυκλοφορία της στο αίμα όπου και μεταφέρεται για να ασκήσει τη δράση της σε περίπου 36 διαφορετικά όργανα στόχους μέσω των υποδοχέων της, τόσο με άμεσες δράσεις όσο και με απώτερες μέσω των πυρηνικών υποδοχέων της και της ενεργοποίησης γονιδίων που επάγουν (7). Είναι ενδεικτικό για την ολοένα και μεγαλύτερη αναγνώριση του ρόλου της στην ανθρώπινη υγεία ότι το 1975 δημοσιεύθηκαν σε ιατρικά περιοδικά μόλις 100 άρθρα που να περιέχουν τον όρο Βιταμίνη D, ενώ μέχρι το 2007 ο αριθμός αυτών είχε αυξηθεί σε περίπου πάνω από 1400 ανά έτος. Αυτή τη στιγμή μια πρόχειρη αναζήτηση με τον όρο βιταμίνη D τόσο στον τίτλο όσο και στο περιεχόμενο, στην εγκυρότερη βάση ιατρικών άρθρων επιστρέφει πάνω από 20000 αποτελέσματα.
Ποιος είναι ο καλύτερος δείκτης επάρκειας της D?
Όταν όμως πρόκειται να εκτιμήσουμε την επάρκεια ενός οργασισμού σε Βιταμίνη D ποια είναι η μορφή αυτής που πρέπει να αξιολογησουμε? Οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι η συγκέντρωση της 25(OH)D3 ή αλλιώς καλσιφεδιόλη στον ορό αποτελεί τον καλύτερο δείκτη επάρκειας της βιταμίνης ενός οργανισμού. Το συμπέρασμα που έχει εδραιωθεί είναι ότι τα βέλτιστα επίπεδα βιταμίνης D έχουν επιτευχθεί όταν η συγκέντωση της 25(OH)D3 είναι > 30 ng/mL(8). Η μέτρηση της 25(OH) D προτιμάται από αυτή της 1,25(OH)2D η οποία ονομάζεται αλλιώς καλσιτριόλη και αυτό γιατί ο χρόνος ημισείας ζωής της 25(OH) D είναι 2-3 εβδομάδες ενώ της 1,25(OH)2D περίπου 4 ώρες. Η συγκέντρωση της 1,25OΗD3 σε σχέση με την 25OΗD3 είναι 1/1000 και τα επίπεδα της σχετίζονται στενά με τα επίπεδα της PTH του ασβεστίου και του φωσφόρου. Τα επίπεδα της 1,25OΗD3 στο αίμα δεν αντανακλούν τα επίπεδα της βιταμίνης D στον οργανισμό. Τέλος υπάρχουν περιπτώσεις με έλλειψη βιταμίνης D στις οποίες τα επίπεδα της 1,25OΗD3 είναι φυσιολογικά λόγω του Β ́παθούς υπερπαραθυρεοειδισμού. Καλό θα είναι λοιπόν να μη γίνεται ρουτίνα η επιπρόσθετη μέτρηση των επιπέδων της 1,25(OH)2D παρά μόνο σε περιπτώσεις όπου υπάρχει υπερασβεστιαιμία και μειωμένη νεφρική λειτουργία (9,10).
Πρακτικά και για να γίνει καλύτερα κατανοητό η 1,25-διυδροξυ- βιταμίνη D είναι ο ενεργός μεταβολίτης ή καλύτερα η ενεργός μορφή της βιταμίνης D που παράγεται στους νεφρούς, καθορίζεται περισσότερο από την παραθορμόνη και δεν πληροφορεί με ακρίβεια για τις αποθήκες ή καλύτερα τις εφεδρείες της Βιταμίνης D στον ανθρώπινο οργανισμό. Μάλιστα σε περιπτώσεις ανεπάρκειας βιταμίνης D μπορεί ο ενεργός μεταβολίτης της δηλαδή η 1,25-διυδροξυ- βιταμίνη D να βρεθεί αυξημένος και όχι μειωμένος. Επιπλέν υπάρχουν νοσήματα όπως η φυματίωση και η σαρκοείδωση όπου γίνεται ανεξέλεγκτη παραγωγή 1,25-διυδροξυ- βιταμίνη D από τους νεφρούς οπότε και εκεί τα αποτελέσματα δεν είναι ενδεικτικά της επάρκειας της βιταμίνης. Σε αυτές τις περιπτώσεις όπως και σε νεφροπαθείς έχει νόημα να γίνεται μέτρηση της 1,25-διυδροξυ- βιταμίνης D και να συναξιολογείται με το Ασβέστιο που είναι υψηλό και την Παραθορμόνη που είναι συνήθως χαμηλή. Στην πλειοψηφία όμως των περιπτώσεων η επάρκεια ή όχι εκτιμάται από τη μέτρηση της 25-υδροξυ-βιταμίνης D.
Ποιες οι δράσεις της Βιταμίνης στον οργανισμό? Περιορίζονται στο σκελετό?
Οι ευεργετικές δράσεις της Βιταμίνης D και η επαρκής πρόσληψή της αναλόγως της κατάστασης δεν περιορίζονται μόνο στο σκελετό αλλά επεκτείνονται σε όλα σχεδόν τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού (11,12) και κυρίως:
1) Στην εύρυθμη λειτουργία των Β και Τ λεμφοκυττάρων που ευθύνονται για την χημική και την κυτταρική ανοσία, αλλά και στη συνολική αμυντική ικανότητα του οργανισμού(13,14).
2) Στην έκκριση της ινσουλίνης απο τα παγκρεατικά κύτταρα. Με το δεδομένο ότι η αντίσταση στην ινσουλίνη συνδέεται άρρηκτα με την παχυσαρκία γίνεται εύκολα αντιληπτός ο μείζων ρόλος της βιταμίνης σε παχύσαρκους ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο ή διαβήτη στους οποίους πιθανόν ήδη υπάρχει έλλειψη όπως αναφέρεται και πιο πάνω(15).
3) Στη ομαλή λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος και στη ρύθμιση της Αρτηριακής πίεσης.
4) Στην εύρυθμη λειτουργία του εγκεφάλου και στην αντικαταθλιπτική της δράση επ αυτού (16).
Επιπλέον τα στοιχεία διαρκώς συσσωρεύονται για την αντικαρκινική δράση της βιταμίνης έναντι πολλών μορφων καρκίνου (μαστός, παχύ έντερο, προστάτης) (17,18,19) καθώς και των ανοσοτροποποιητικών της ιδιοτήτων που λειτουργούν θεραπευτικά για μια σειρά αυτοάνοσων παθήσεων (ψωρίαση, διαβήτης τύπου Ι, φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, περιοδοντική νόσος, σκλήρυνση κατά πλάκας κ.α. Βλέπουμε λοιπόν ότι παρουσιάζει ανοσορυθμιστικές ιδιότητες με ενίσχυση εκεί που χρειάζεται ένα πιο επιθετικό ανοσοποιητικό όπως στο καρκίνο αλλά και εξομάλυνση όταν έχουμε επίθεση του ανοσοποιητικού έναντι ιδίων οργάνων και ιστών.
Αλήθεια σε πόσους χρονίως κατάκοιτους ηλικιωμένους ασθενείς με πολλαπλές εισαγωγές στα νοσοκομεία και υποτροπιάζουσες λοιμώξεις, γίνεται μέτρηση επιπέδων βιταμίνης D δεδομένου ότι στους περισσότερους αν όχι σε όλους εξ αυτών η έκθεση τους στο ηλιακό φως είναι από ελάχιστη έως και μηδενική? Επιπλέον η βιταμίνη D συμβάλλει στην αύξηση της νευρομυικής διεγερσιμότητας, της μυικής ισχύος και του συντονισμού των κινήσεων και της ισορροπίας. Επιπρόσθετα θεραπευτικά γίνεται χρήση της και σε πνευμονικες βρογχεκτασίες. Τέλος σημαντική είναι η μέτρηση και η αναπλήρωσή της ειδικά κατά τη διαρκεια της εγκυμοσύνης με σημαντική προληπτική δράση έναντι πληθώρας παθολογικών καταστάσεων τόσο για την κυοφορούσα όσο και για το νεογνό(20).
Χρήστος Χαραλαμπόπουλος
Παθολόγος (Internist)
MD, MSc Ιατρικής Σχολής Αθηνών («Περιβάλλον και Υγεία: Διαχείριση περιβαλλοντικών παραγόντων με επιπτώσεις στην Υγεία»).
CASCADE Network of Excellence course -KAROLINSKA Institute Sweden.
*Απαγορεύεται η αναδημοσίευση τμήματος ή όλου του άρθρου χωρίς να αναφέρεται η πηγή.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
1. Am J Clin Nutr. 2000 Sep;72(3):690-3.Decreased bioavailability of vitamin D in obesity. Wortsman J1, Matsuoka LY, Chen TC, Lu Z, Holick MF.
2. J Clin Endocrinol Metab. 1979 Apr;48(4):633-8.Increased estrogen production in obese men.Schneider G, Kirschner MA, Berkowitz R, Ertel NH.
3. J Clin Endocrinol Metab. 2014 Oct;99(10):3766-73. doi: 10.1210/jc.2014-1690. Epub 2014 Jun 17.Testicular synthesis and vitamin D action.Hofer D1, Münzker J, Schwetz V, Ulbing M, Hutz K, Stiegler P, Zigeuner R, Pieber TR, Müller H, Obermayer-Pietsch B.
4. Horm Metab Res. 2011 Mar;43(3):223-5. doi: 10.1055/s-0030-1269854. Epub 2010 Dec Effect of vitamin D supplementation on testosterone levels in men.Pilz S1, Frisch S, Koertke H, Kuhn J, Dreier J, Obermayer-Pietsch B, Wehr E, Zittermann A.
5. From vitamin D to hormone D: fundamentals of the vitamin D endocrine system essential for good health. Anthony W Norman. J Clin Nutr August 2008 vol. 88 no. 2 491S-499S
6. Mastaglia SR, Mautalen CA, Parisi MS, Oliveri B. Vitamin D2 dose required to rapidly increase 25OHD levels in osteoporotic women. Eur J Clin Nutr 2006;60:681–7
7. Vitamin D: Classical and Novel Actions Best Practice & Research Clinical Endocrinology & Metabolism Volume 25, Issue 4, Pages 531-702, I1-I2 (August 2011)Edited by R. Bouillon
8. Adv Exp Med Biol. 2008;624:55-71. doi: 10.1007/978-0-387-77574-6_5. Optimal serum 25-hydroxyvitamin D levels for multiple health outcomes. Bischoff-Ferrari HA1.
9. Choosing Wisely:Don’t routinely measure 1,25-dihydroxyvitamin D unless the patient has hypercalcemia or decreased kidney function. Endocrine Society guidelines. Source: aaffp.
10. Evaluation, treatment, and prevention of vitamin D deficiency: an Endocrine Society clinical practice guideline.J Clin Endocrinol Metab. 2011 Jul;96(7):1911-30. Epub 2011 Jun 6.Holick MF, Binkley NC, Bischoff-Ferrari HA, Gordon CM, Hanley DA, Heaney RP, MuradMH, Weaver CM; Endocrine Society.
11. Holick MF. High prevalence of vitamin D inadequacy and implications for health. Mayo Clin Proc 2006;81:353–73.
12. Weaver CM, Fleet JC. Vitamin D requirements: current and future. Am J Clin Nutr 2004;80(suppl):1735S–9S.
13. Provvedini DM, Tsoukas CD, Deftos LJ, Manolagas SC. 1,25-dihydroxyvitamin D3 receptors in human leukocytes. Science 1983;221:1181–3.
14. Tsoukas CD, Provvedini DM, Manolagas SC. 1,25-dihydroxyvitamin D3: a novel immunoregulatory hormone. Science 1984;224:1438–40.
15. Crit Rev Food Sci Nutr. 2012;52(2):103-12. doi: 10.1080/10408391003785458.Vitamin d and metabolic syndrome risk factors: evidence and mechanisms. Awad AB1, Alappat L, Valerio M.
16. Eyles DW, Smith S, Kinobe R, Hewison M, McGrath JJ. Distribution of the vitamin D receptor and 1 alpha-hydroxylase in human brain. J Chem Neuroanat 2005;29:21–30.
17. Ma JF, Nonn L, Campbell MJ, Hewison M, Feldman D, Peehl DM. Mechanisms of decreased vitamin D 1alpha-hydroxylase activity in prostate cancer cells.
18. Bises G, Kallay E, Weiland T, et al. 25-Hydroxyvitamin D3-1alpha-hydroxylase expression in normal and malignant human colon.
19. Segersten U, Holm PK, Bjorklund P, et al. 25-Hydroxyvitamin D3 1alpha-hydroxylase expression in breast cancer and use of non-1α-hydroxylated vitamin D analogue. Breast Cancer Res 2005;7:R980–6.
20. Gynecol Endocrinol. 2007 Jan;23(1):13-24.Vitamin D: the secosteroid hormone and human reproduction. Pérez-López FR1.
*Ανάρτηση: Μάρτιος/2015
Γενικά η παχυσαρκία και το μεταβολικό σύνδρομο σχετίζονται με έλλειψη Βιταμίνης D πιθανά επειδή εναποτίθεται στο λιπώδη ιστο (1) καθώς και με περίσσεια οιστρογόνων στους παχύσαρκους άνδρες (2). Εν μέρει αυτό συμβαίνει και λόγω παραγωγής οιστρογόνων από το λιπωδη ιστό αλλά και λόγω της έλλειψης D, η οποία είναι πια γνωστό ότι ενισχύει τη στεροειδογένεση και την παραγωγή τεστοστερόνης ειδικά στους παχύσαρκους άνδρες (3)(4) αφού και η ίδια είναι μια σεκοστεροειδής ουσία (τα σεκοστεροειδή αποτελούν υποκατηγορία στεροειδών), η οποία έχει και ενδοκρινική δράση στον ανθρώπινο οργανισμό.Ο υποδοχέας της βρίσκεται σε πλειάδα διαφορετικών τύπων κυττάρων εντός του ανθρώπινου σώματος. Μάλιστα υπάρχει αρθρογραφία που αναφέρεται στη μετάβαση από τον όρο Βιταμίνη D στην ορμόνη D(5). Η μοριακή δομή της Βιταμίνης D έχει μεγάλη ομοιότητα με αυτή των κλασσικών στεροειδών ορμονών και παράγεται φωτοχημικά από το δέρμα από την 7-δεϋδροχοληστερόλη μέ την επιδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι σε περιπτώσεις ψωρίασης η έκθεση στον ήλιο οδηγεί κατά γενική ομολογία των ασθενών σε υφεση της νόσου. Αυτό κατά μεγάλο μέρος οφείλεται στην αυξημένη σύνθεση βιταμίνης D είτε με φυσικό τρόπο, δηλαδή έκθεση στο ηλιακό φως είτε μέσω τεχνητής έκθεσης σε UVA. Η δράση της βιταμίνης, που μοιάζει στη χημική της δομή με την κορτιζόλη οδηγεί στην ύφεση. Έχει μάλιστα γίνει επιτυχής θεραπεία αμιγώς αυτοάνοσων νοσημάτων, όπως η ιδιοπαθής θρομβοπενική πορφύρα (ITP) με υψηλές δόσεις βιταμίνης D σε συνδυασμό με ανοσοτροποποιητικό φάρμακο όπως είναι η υδροξυχλωροκίνη, ένα θεραπευτικό σχήμα το οποίο στερείται των γνωστών παρενεργειών που προκαλεί η χρόνια χορήγηση κορτιζόνης. Δεν είναι σύμπτωση ότι για τη θεραπεία της ψωρίασης χορηγούνται κρέμες που περιέχουν Βιταμίνη D και κορτικοστεροειδή (όμοια κοτριζόλης) ή συνδυασμοί αυτών. Φυσικά το πλεονέκτημα της βιταμίνης είναι ότι δεν προκαλεί τις παρενέργειες των κλασσικών στεροειδών όπως η κορτιζόλη και τα λεγόμενα αναβολικά. Η ίδια δε, ανήκει σαφώς στις ουσίες που ευννοούν τον αναβολισμό τόσο των οστών όσο και του μυικού ιστού.
Μια Βιταμίνη με πολλά «πρόσωπα».Ποιες είναι οι μορφές της? Έχουν την ίδια ισχύ?
Σχετικά με τη δραστικότητα των 2 μορφών της βιταμίνης που βρίσκονται στα περισσότερα σκευάσματα αναπλήρωσης, έχει βρεθεί ότι η δραστικότερη είναι η D3 - χοληκαλσιφερόλη (ζωικής προέλευσης) σε σχέση με την D2- εργοκαλσιφερόλη (φυτικής προέλευσης) με μια αναλογία ισχύος περίπου 3:1 υπερ της D3 (6).Η χοληκαλσιφερόλη (D3) παράγεται φυσιολογικά στο ανθρώπινο δέρμα από την έκθεση στη ηλιακή ακτινοβολία και την 7-δεϋδροξυχοληστερόλη μέσω σειράς βιοχημικών αντιδράσεων. Η αρχική επεξεργασία του μορίου της βιταμίνης που απορροφάται μέσω του δέρματος η της τροφής γίνεται αρχικά στο ήπαρ με προσθήκη ενός υδροξυλίου και παραγωγή της 25(ΟΗ) βιταμίνη D ή αλλιώς καλσιφεδιόλη η οποία αποτελεί τον πιο αξιοπίστο δείκτη για τη διαπίστωση ανεπάρκειας D, όπως αναφέρεται και πιο κάτω.Ακολουθεί η παραγωγή της τελικής και πιο δραστικής της μορφής από το νεφρό, με μια 2η υδροξυλίωση και τον τελικό ενεργό μεταβολίτη την καλσιτριόλη – 1,25 δι(ΟΗ)βιταμίνη D. Μάλιστα υπάρχουν σκευάσματα που φέρουν μόρια παρόμοια με τον ενεργό μεταβολίτη της D όπως είναι η αλφακαλσιδόλη που χρησιμοποιείται σε ασθενείς με νεφρική νόσο γιατί δεν απαιτεί για την ενεργοποίησή της τη συμμετοχή του νεφρού αλλά μόνο την ηπατική συμμετοχή.
Μετά ακολουθεί η κυκλοφορία της στο αίμα όπου και μεταφέρεται για να ασκήσει τη δράση της σε περίπου 36 διαφορετικά όργανα στόχους μέσω των υποδοχέων της, τόσο με άμεσες δράσεις όσο και με απώτερες μέσω των πυρηνικών υποδοχέων της και της ενεργοποίησης γονιδίων που επάγουν (7). Είναι ενδεικτικό για την ολοένα και μεγαλύτερη αναγνώριση του ρόλου της στην ανθρώπινη υγεία ότι το 1975 δημοσιεύθηκαν σε ιατρικά περιοδικά μόλις 100 άρθρα που να περιέχουν τον όρο Βιταμίνη D, ενώ μέχρι το 2007 ο αριθμός αυτών είχε αυξηθεί σε περίπου πάνω από 1400 ανά έτος. Αυτή τη στιγμή μια πρόχειρη αναζήτηση με τον όρο βιταμίνη D τόσο στον τίτλο όσο και στο περιεχόμενο, στην εγκυρότερη βάση ιατρικών άρθρων επιστρέφει πάνω από 20000 αποτελέσματα.
Ποιος είναι ο καλύτερος δείκτης επάρκειας της D?
Όταν όμως πρόκειται να εκτιμήσουμε την επάρκεια ενός οργασισμού σε Βιταμίνη D ποια είναι η μορφή αυτής που πρέπει να αξιολογησουμε? Οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι η συγκέντρωση της 25(OH)D3 ή αλλιώς καλσιφεδιόλη στον ορό αποτελεί τον καλύτερο δείκτη επάρκειας της βιταμίνης ενός οργανισμού. Το συμπέρασμα που έχει εδραιωθεί είναι ότι τα βέλτιστα επίπεδα βιταμίνης D έχουν επιτευχθεί όταν η συγκέντωση της 25(OH)D3 είναι > 30 ng/mL(8). Η μέτρηση της 25(OH) D προτιμάται από αυτή της 1,25(OH)2D η οποία ονομάζεται αλλιώς καλσιτριόλη και αυτό γιατί ο χρόνος ημισείας ζωής της 25(OH) D είναι 2-3 εβδομάδες ενώ της 1,25(OH)2D περίπου 4 ώρες. Η συγκέντρωση της 1,25OΗD3 σε σχέση με την 25OΗD3 είναι 1/1000 και τα επίπεδα της σχετίζονται στενά με τα επίπεδα της PTH του ασβεστίου και του φωσφόρου. Τα επίπεδα της 1,25OΗD3 στο αίμα δεν αντανακλούν τα επίπεδα της βιταμίνης D στον οργανισμό. Τέλος υπάρχουν περιπτώσεις με έλλειψη βιταμίνης D στις οποίες τα επίπεδα της 1,25OΗD3 είναι φυσιολογικά λόγω του Β ́παθούς υπερπαραθυρεοειδισμού. Καλό θα είναι λοιπόν να μη γίνεται ρουτίνα η επιπρόσθετη μέτρηση των επιπέδων της 1,25(OH)2D παρά μόνο σε περιπτώσεις όπου υπάρχει υπερασβεστιαιμία και μειωμένη νεφρική λειτουργία (9,10).
Πρακτικά και για να γίνει καλύτερα κατανοητό η 1,25-διυδροξυ- βιταμίνη D είναι ο ενεργός μεταβολίτης ή καλύτερα η ενεργός μορφή της βιταμίνης D που παράγεται στους νεφρούς, καθορίζεται περισσότερο από την παραθορμόνη και δεν πληροφορεί με ακρίβεια για τις αποθήκες ή καλύτερα τις εφεδρείες της Βιταμίνης D στον ανθρώπινο οργανισμό. Μάλιστα σε περιπτώσεις ανεπάρκειας βιταμίνης D μπορεί ο ενεργός μεταβολίτης της δηλαδή η 1,25-διυδροξυ- βιταμίνη D να βρεθεί αυξημένος και όχι μειωμένος. Επιπλέν υπάρχουν νοσήματα όπως η φυματίωση και η σαρκοείδωση όπου γίνεται ανεξέλεγκτη παραγωγή 1,25-διυδροξυ- βιταμίνη D από τους νεφρούς οπότε και εκεί τα αποτελέσματα δεν είναι ενδεικτικά της επάρκειας της βιταμίνης. Σε αυτές τις περιπτώσεις όπως και σε νεφροπαθείς έχει νόημα να γίνεται μέτρηση της 1,25-διυδροξυ- βιταμίνης D και να συναξιολογείται με το Ασβέστιο που είναι υψηλό και την Παραθορμόνη που είναι συνήθως χαμηλή. Στην πλειοψηφία όμως των περιπτώσεων η επάρκεια ή όχι εκτιμάται από τη μέτρηση της 25-υδροξυ-βιταμίνης D.
Ποιες οι δράσεις της Βιταμίνης στον οργανισμό? Περιορίζονται στο σκελετό?
Οι ευεργετικές δράσεις της Βιταμίνης D και η επαρκής πρόσληψή της αναλόγως της κατάστασης δεν περιορίζονται μόνο στο σκελετό αλλά επεκτείνονται σε όλα σχεδόν τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού (11,12) και κυρίως:
1) Στην εύρυθμη λειτουργία των Β και Τ λεμφοκυττάρων που ευθύνονται για την χημική και την κυτταρική ανοσία, αλλά και στη συνολική αμυντική ικανότητα του οργανισμού(13,14).
2) Στην έκκριση της ινσουλίνης απο τα παγκρεατικά κύτταρα. Με το δεδομένο ότι η αντίσταση στην ινσουλίνη συνδέεται άρρηκτα με την παχυσαρκία γίνεται εύκολα αντιληπτός ο μείζων ρόλος της βιταμίνης σε παχύσαρκους ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο ή διαβήτη στους οποίους πιθανόν ήδη υπάρχει έλλειψη όπως αναφέρεται και πιο πάνω(15).
3) Στη ομαλή λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος και στη ρύθμιση της Αρτηριακής πίεσης.
4) Στην εύρυθμη λειτουργία του εγκεφάλου και στην αντικαταθλιπτική της δράση επ αυτού (16).
Επιπλέον τα στοιχεία διαρκώς συσσωρεύονται για την αντικαρκινική δράση της βιταμίνης έναντι πολλών μορφων καρκίνου (μαστός, παχύ έντερο, προστάτης) (17,18,19) καθώς και των ανοσοτροποποιητικών της ιδιοτήτων που λειτουργούν θεραπευτικά για μια σειρά αυτοάνοσων παθήσεων (ψωρίαση, διαβήτης τύπου Ι, φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, περιοδοντική νόσος, σκλήρυνση κατά πλάκας κ.α. Βλέπουμε λοιπόν ότι παρουσιάζει ανοσορυθμιστικές ιδιότητες με ενίσχυση εκεί που χρειάζεται ένα πιο επιθετικό ανοσοποιητικό όπως στο καρκίνο αλλά και εξομάλυνση όταν έχουμε επίθεση του ανοσοποιητικού έναντι ιδίων οργάνων και ιστών.
Αλήθεια σε πόσους χρονίως κατάκοιτους ηλικιωμένους ασθενείς με πολλαπλές εισαγωγές στα νοσοκομεία και υποτροπιάζουσες λοιμώξεις, γίνεται μέτρηση επιπέδων βιταμίνης D δεδομένου ότι στους περισσότερους αν όχι σε όλους εξ αυτών η έκθεση τους στο ηλιακό φως είναι από ελάχιστη έως και μηδενική? Επιπλέον η βιταμίνη D συμβάλλει στην αύξηση της νευρομυικής διεγερσιμότητας, της μυικής ισχύος και του συντονισμού των κινήσεων και της ισορροπίας. Επιπρόσθετα θεραπευτικά γίνεται χρήση της και σε πνευμονικες βρογχεκτασίες. Τέλος σημαντική είναι η μέτρηση και η αναπλήρωσή της ειδικά κατά τη διαρκεια της εγκυμοσύνης με σημαντική προληπτική δράση έναντι πληθώρας παθολογικών καταστάσεων τόσο για την κυοφορούσα όσο και για το νεογνό(20).
Χρήστος Χαραλαμπόπουλος
Παθολόγος (Internist)
MD, MSc Ιατρικής Σχολής Αθηνών («Περιβάλλον και Υγεία: Διαχείριση περιβαλλοντικών παραγόντων με επιπτώσεις στην Υγεία»).
CASCADE Network of Excellence course -KAROLINSKA Institute Sweden.
*Απαγορεύεται η αναδημοσίευση τμήματος ή όλου του άρθρου χωρίς να αναφέρεται η πηγή.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
1. Am J Clin Nutr. 2000 Sep;72(3):690-3.Decreased bioavailability of vitamin D in obesity. Wortsman J1, Matsuoka LY, Chen TC, Lu Z, Holick MF.
2. J Clin Endocrinol Metab. 1979 Apr;48(4):633-8.Increased estrogen production in obese men.Schneider G, Kirschner MA, Berkowitz R, Ertel NH.
3. J Clin Endocrinol Metab. 2014 Oct;99(10):3766-73. doi: 10.1210/jc.2014-1690. Epub 2014 Jun 17.Testicular synthesis and vitamin D action.Hofer D1, Münzker J, Schwetz V, Ulbing M, Hutz K, Stiegler P, Zigeuner R, Pieber TR, Müller H, Obermayer-Pietsch B.
4. Horm Metab Res. 2011 Mar;43(3):223-5. doi: 10.1055/s-0030-1269854. Epub 2010 Dec Effect of vitamin D supplementation on testosterone levels in men.Pilz S1, Frisch S, Koertke H, Kuhn J, Dreier J, Obermayer-Pietsch B, Wehr E, Zittermann A.
5. From vitamin D to hormone D: fundamentals of the vitamin D endocrine system essential for good health. Anthony W Norman. J Clin Nutr August 2008 vol. 88 no. 2 491S-499S
6. Mastaglia SR, Mautalen CA, Parisi MS, Oliveri B. Vitamin D2 dose required to rapidly increase 25OHD levels in osteoporotic women. Eur J Clin Nutr 2006;60:681–7
7. Vitamin D: Classical and Novel Actions Best Practice & Research Clinical Endocrinology & Metabolism Volume 25, Issue 4, Pages 531-702, I1-I2 (August 2011)Edited by R. Bouillon
8. Adv Exp Med Biol. 2008;624:55-71. doi: 10.1007/978-0-387-77574-6_5. Optimal serum 25-hydroxyvitamin D levels for multiple health outcomes. Bischoff-Ferrari HA1.
9. Choosing Wisely:Don’t routinely measure 1,25-dihydroxyvitamin D unless the patient has hypercalcemia or decreased kidney function. Endocrine Society guidelines. Source: aaffp.
10. Evaluation, treatment, and prevention of vitamin D deficiency: an Endocrine Society clinical practice guideline.J Clin Endocrinol Metab. 2011 Jul;96(7):1911-30. Epub 2011 Jun 6.Holick MF, Binkley NC, Bischoff-Ferrari HA, Gordon CM, Hanley DA, Heaney RP, MuradMH, Weaver CM; Endocrine Society.
11. Holick MF. High prevalence of vitamin D inadequacy and implications for health. Mayo Clin Proc 2006;81:353–73.
12. Weaver CM, Fleet JC. Vitamin D requirements: current and future. Am J Clin Nutr 2004;80(suppl):1735S–9S.
13. Provvedini DM, Tsoukas CD, Deftos LJ, Manolagas SC. 1,25-dihydroxyvitamin D3 receptors in human leukocytes. Science 1983;221:1181–3.
14. Tsoukas CD, Provvedini DM, Manolagas SC. 1,25-dihydroxyvitamin D3: a novel immunoregulatory hormone. Science 1984;224:1438–40.
15. Crit Rev Food Sci Nutr. 2012;52(2):103-12. doi: 10.1080/10408391003785458.Vitamin d and metabolic syndrome risk factors: evidence and mechanisms. Awad AB1, Alappat L, Valerio M.
16. Eyles DW, Smith S, Kinobe R, Hewison M, McGrath JJ. Distribution of the vitamin D receptor and 1 alpha-hydroxylase in human brain. J Chem Neuroanat 2005;29:21–30.
17. Ma JF, Nonn L, Campbell MJ, Hewison M, Feldman D, Peehl DM. Mechanisms of decreased vitamin D 1alpha-hydroxylase activity in prostate cancer cells.
18. Bises G, Kallay E, Weiland T, et al. 25-Hydroxyvitamin D3-1alpha-hydroxylase expression in normal and malignant human colon.
19. Segersten U, Holm PK, Bjorklund P, et al. 25-Hydroxyvitamin D3 1alpha-hydroxylase expression in breast cancer and use of non-1α-hydroxylated vitamin D analogue. Breast Cancer Res 2005;7:R980–6.
20. Gynecol Endocrinol. 2007 Jan;23(1):13-24.Vitamin D: the secosteroid hormone and human reproduction. Pérez-López FR1.